İran’da muhafazakar Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin mayıs ayında helikopterinin düşmesi sonucu hayatını kaybetmesi sonrası düzenlenen seçimlerde, reformcuların tek adayı Mesud Pezeşkiyan’ın yeni cumhurbaşkanı seçilmesi sürpriz bir gelişme oldu.
Azeri Türkü olan kalp cerrahı Pezeşkiyan, ikinci turda muhafazakar rakibi Said Celili’yi geride bırakarak sandıktan birinci çıktı; böylece yıllar sonra İran’da bir reformcu cumhurbaşkanı iktidara geldi.
Orta Doğu’da tansiyonun yüksek olduğu, ülkede yıllardır süren ekonomik krizin ve İslam rejimine yönelik tepkilerin derinleştiği bir dönemde gerçekleşen seçime katılım oranının özellikle ilk turda çok düşük kalması ise rejimin meşruiyetini sarsan bir durum olarak yorumlandı. 2021’deki cumhurbaşkanlığı seçimlerine aday olması engellenen Pezeşkiyan’ın bu defa yarışa katılmasına izin verilmesi, seçime katılımı artırmaya yönelik bir hamle olarak görülmüştü.
Seçimleri yakından takip eden İranlı gazeteci Said Azimi, İran rejiminin seçime katılımı çok önemsediğini, dini lider Ayetullah Ali Hamaney’in katılım oranını İslam Cumhuriyeti’ne destek açısından bir referandum olarak gördüğünü ifade etti.
‘BİRÇOK KİŞİ BU SONUCU BEKLEMİYORDU’
Ülkede asıl karar mercii olan dini lider Hamaney ve siyasette de güçlü Devrim Muhafızları’nın yönettiği ülkede reformcu Pezeşkiyan’ın İran’a nasıl bir değişim getirebileceği şu anda dünyada cevabı merakla beklenen bir soru.
Gazeteci Azimi, birçok kişinin Pezeşkiyan’ın cumhurbaşkanı olmasını beklemediğini ve onun döneminde önemli değişimler yaşanabileceğini belirtti. Daha önce kadınların başörtüsü takmaya zorlanamayacağını söyleyen Pezeşkiyan’ın zorunlu başörtüsü uygulamasını iptal edemeyeceğini kaydeden Azimi, “Bu ancak anayasal değişiklikle mümkün ve bunun için de referandum gerekiyor. Dini lider Hamaney böyle bir şeye izin vermez ama elbette Pezeşkiyan bir değişim getirebilir. Çeşitli kısıtlamaları kaldırabilir, örneğin ahlak polisini lağvedebileceğini öngörüyorum” dedi.
Pezeşkiyan’ın Türk kökenli olması ve mitinglerinde Azerice şarkılar çalınması da Türkiye kamuoyunda ilgi çeken bir ayrıntıydı.
Azimi, Pezeşkiyan’ın seçim kampanyasında Türkçe konuşanların ve diğer azınlıkların yaşadığı bölgelerin ekonomik olarak geliştirilmesine sık sık vurgu yaptığına dikkat çekti.
‘PEZEŞKİYAN REJİME SADIK BİR İSİM’
İran üzerine çalışmalar yürüten Yeditepe Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden Dr. Ezgi Uzun Teker de, reformcuların İslam Cumhuriyeti’ne karşı olmadığına ve Pezeşkiyan’ın da rejime sadık bir isim olduğuna dikkat çekerek şunları söyledi:
“İran’da 2017’den beri sokakta olan bir halk kitlesi var. Özellikle ekonomi konusunda memnun olmadıkları birçok politika var. 2021 ve 2022’den bu yana hükümet karşıtlığının sistem karşıtlığına dönüştüğünü görüyoruz. İran’da bir cumhurbaşkanı radikal bir değişiklik getiremez çünkü böyle bir değişiklik uzun vadeli ve sistem içindeki ittifak ağlarıyla alakalı.”
Dini lider Hamaney’in halefinin kim olacağı da ülkede tartışma yaratan bir konu.
Yeni cumhurbaşkanı döneminde ekonomi, dış politika ve kadın hakları gibi başlıklarda değişimin de sistem içindeki ittifaklarla sağlanabileceğini belirten Teker, geçmiş yıllarda cumhurbaşkanlarının kendi manevra alanlarında ciddi adımlar attığını, dolayısıyla Pezeşkiyan’ın kademeli olarak bazı değişimler getirebileceğini vurguladı.
Kurulacak kabinede 6-7 kadın bakan adayı olduğunu söyleyen Teker, Pezeşkiyan’ın İran’ın Orta Doğu politikasında bir değişime gitmesini beklemediğini ifade ederek şöyle konuştu:
“Bu alan daha çok Devrim Muhafızları Ordusu’nun elinde. Direniş güçleri ve İsrail ile ilgili politika zaten çok net. Batı dünyasıyla ilişkilerdeyse bir değişiklik olabilir. Pezeşkiyan, nükleer müzakere sürecinde ABD ile doğrudan görüşme sağlanması gerektiğini söylüyordu. Nükleer müzakerelere geri dönülmesi ve yaptırımların kaldırılması gibi hedefleri var.”
Teker, 85 yaşındaki Hamaney’den sonra gelecek yeni dini liderin kim olacağının da İran’ın politikalarını önemli ölçüde etkileyeceğine dikkat çekti.
News
